Toàn cảnh ngôi đình

Đức thánh Tản viên sơn là vị thần núí đứng đầu “ Tứ bất tử” trong hệ thống thờ thần ở nước ta, vị thần có ảnh hưởng rất sâu rộng trong đời sống tâm linh của người Việt. Người là con trai hiếu nghĩa của nười đàn bà kiếm củi tên là Đinh Thị Đen, là người được Tiên ông trao cho chiếc gậy thần và Vua Thuỷ Tề tặng cho quyển sách ước, nhờ đó đã cứu giúp được nhiều người và được tôn làm Đức Thánh Tản. Người đã được Vua Hùng Vương thứ 18 gả công chúa Ngọc Hoa và truyền lại ngôi báu, Người đã có công tập hợp lực lượng thống lĩnh quân đội đánh đuổi quân Thục ra khỏi bờ cõi.

 Vị thần thứ hai và thứ ba thờ tại đình là Đức đệ Tam thuỷ thần Dê Uyên Đại Xuyên thành hoàng bản thổ của làng và thân mẫu của người là Linh Đức Thánh Mẫu Phạm Thị Cù, bà là con gái của ông bà Phan Huý Trọng và Lỗ Thị Đam,người xã La Phù và xã Tang Ma, người sinh ngày 2 tháng 1 năm Ất Tý và mất vào ngày 8 tháng chạp năm Đinh Tỵ  thọ 86 tuổi, bà là vợ của Thuỷ Đế Long Vương sinh ra 1 bọc có 5 quả trứng nở ra 5 con rắn và hiện thành 5 người con 3 trai, 2 gái.Tất cả đều được vua cha cắt cử đi trấn ổ các vùng sông nước quanh vùng. Người con gái lớn tên là Long Vương công chúa trấn nhận dải sông Đáy lấy hội chữ làm chính sở. Người con gái thứ là Ngọc Linh công chúa cai quản vùng sông Thao lấy An Tập làm chính sở. Người con trai trưởng là Công Tôn Vương Thuỷ Hầu trấn giữ vùng tam giang khẩu sông Thao lấy bảo triệu (ghềnh ba triệu) làm dinh sở. Chàng Hải Long Vương Thuỷ Hầu trấn nhận vùng sông Bờ lấy Bảo Khang (Bảo Yên) hiện nay làm chính sở và cửa hang nguồn Khe Tang Ma thuộc xã Tang Ma. Còn người con út là Đệ Tam Long Thần Hầu tên là Chi ở lại quê mẹ trấn nhận chính sở là La Phù. Do vậy nên từ xa xưa đến nay các xã Bảo Yên, Thanh Lâm, La Phù có quan hệ gắn bó mật thiết trong sinh hoạt văn hoá, phong tục và lễ hội.

Cùng với đình La Phù còn có một số di tích có liên quan đó là Lăng mộ Đức Thánh mẫu tại khu mộ ao sen cách chừng 500m và đền thờ mẫu ở  ghềnh Dê La Phù (nay không còn) nhận thấy các vị thần đã giúp dân giữ nước bảo vệ xóm làng, nhiều triều vua thời xưa đã bao phong mỹ tự, cho phép dân làng La Phù được xây Lăng, lập Đền, dựng Đình để thờ phụng.

Lăng mộ Đức Thánh Mẫu họ Phan

 Đình đã được các triều Vua nhà Nguyễn phong tặng 7 đạo sắc ( triều Vua Tự Đức phong 3 đạo vào các năm 1853, 1857, 1880, Triều đồng Khánh 1 đạo vào năm 1887, Triều Thanh Thái 1 đạo năm 1889 và Triều Duy Tân có 2 đạo vào năm 1909) Ngoài ra hiện nay Đình La Phù còn lưu giữ Ngọc phả bằng chữ Hán, bản hương ước và bản khai về Hội khao lập năm 1938 được viết bằng chữ quốc ngữ.

Ngoài lịch sử văn hoá truyền thống trên, Đình La Phù còn gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử của Đảng và Cách mạng ở địa phương. Trước cách mạng tháng tám, Đình là nơi tập hợp quần chúng thanh niên trong  Hội Sói - hướng đạo sinh đẻ tuyên truyền vận động cách mạng. Năm 1945 sân Đình là nơi phát lương thực cứu đói và tập hợp quần chúng khởi nghĩa cướp chính quyền và sau đó lại là nơi mở lớp bình dân học vụ xoá mù chữ cho dân. Sau cách mạng tháng Tám thành công, tháng 12 năm 1946 Đình là địa điểm mít tinh hưởng ứng lời kêu gọi Toàn Quốc kháng chiến của Hồ Chủ Tịch. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước Đình là dịa điểm mở các lớp học chính trị cho cán bộ, đảng viên.

 Với lịch sử bề dày văn hoá truyền thống như trên, Đình La Phù đã được UBND tỉnh Phú Thọ cấp bằng công nhận di tích lịch sử văn hoá theo quyết định số 1014/QĐ- UBND ngày 22/5/1998.

          Theo Ngọc phả ghi lại, hàng năm Đình La Phù có những tiệc chính:

          - Ngày mùng 7 tháng giêng là tiệc đầu xuân, cầu Đinh, cầu cho mưa thuận gió hoà mùa màng tươi tốt, dân làng ấm no.

          - Ngày 12 tháng giêng là lễ khánh Hạ thưởng xuân và cũng là ngày lễ hội truyền thống lịch sử văn hoá hàng năm của Đình. Ngày này có rước kiệu, lọng Đình từ Đình ra Lăng mẫu và quanh khu di tích với sự tham gia đông đảo của 3 dân La Phù, Thanh Lâm, Bảo Yên. Sau tế lễ có tục cướp cây Bông được lưu truyền theo điển tích Tản Viên Sơn Thánh luyện quân để đi đánh Thục từ đời Hùng Vương dựng nước. Cây bông được làm từ một đoạn tre đực dài chừng  70 cm, được vót bông xù lên ở mỗi đoạn và trang trí thật đẹp, cây Bông được dùng làm vật tế thần và sau đó được tham gia vào trò diễn. Vào ngày lễ Hội, 2 cây Bông được đựơc đặt lên kiệu rước xung quanh Đình sau đó rước về Đình để tế thần, sau khi tế xong chủ tế trao 2 cây bông cho 2 thanh đồng múa từ chính cung của Đình ra sân Đình trong tiếng trống, tiếng nhạc rộn rã. Sau khi múa một vòng quanh sân đình cây bông được 2 thanh đồng tung lên cao để dân làng xông vào cướp, trong khoảng thời gian mà trọng tài ấn định ( từ 30 đến 40 phút) ai cướp được cây Bông và chạy nhanh ra khỏi vòng tròn thì người đó là người thắng cuộc. Người thắng cuộc sắm lễ vật cùng cây Bông cướp được đen lên đình làm lễ xin lộc và đem về thờ tại bàn thờ tổ tiên coi như năm đó gia đình có nhiều tài lộc, sức khoẻ, làm ăn thịnh vượng, gặp nhiều may mắn. Tục cướp cây bông đang được khôi phục, bảo tồn và phát triển trong kho tàng văn hoá vật thể và phi vật thể của vùng Trung Du Phú Thọ.

Lễ hội truyền thống được diễn ra vào ngày 12 tháng giêng hàng năm

          - Ngày mùng 3 tháng 3, làng tế lễ và tổ chức bơi chải trên sông Đà, mỗi làng cử một đội thuyền thi bơi chải vượt sang bờ sông bên kia, dân làng đứng 2 bên bờ sông reo hò cổ vũ tưng bừng, náo nhiệt.

          - Ngày 16 tháng Tư, ngày giỗ thành Hoàng Làng ( Đức Đệ Tam Thuỷ Thần Dê Uyên Đại Xuyên).

          - Ngày mùng 8 tháng Chạp ngày giỗ của Đức Thánh Mẫu họ Phan ( Thân sinh ra Thành Hoàng làng).

          Trong những ngày tiệc trên đều tổ chức tế lễ long trọng, ăn tiệc toàn dân tại sân Đình.

  Trải qua thăng trầm, biến thiên của lịch sử, nhất là qua hai cuộc chiến tranh chông giặc ngoại xâm, Đình La Phù đã bị hư hỏng, các di tích ngày càng bị mai một. Năm 1948 bị giặc Pháp đốt phá chỉ con lại hai bức tường hậu, năm 1962 được tu sửa và dùng làm trường học. Năm 1989 Đình đựơc xây dựng chung sân với Chùa  ( ngày mùng 4 tháng 8 năm Bính Tuất ).

Được sự nhất trí của Đảng uỷ, chính quyền địa phương, sự quan tâm tạo mọi điều kiện của UBND  xã, Ban quản lý di tích lịch sử cụm Đình Chùa La Phù đã được thành lập, dưới sự chỉ đạo của Ban quản lý di tích ngày 25 tháng 9 năm 2006 ngôi Đình được khởi công xây dựng lại trên nền móng cũ với sự tham gia điều hành trực tiếp của Ban thiết kế công trình ngôi Đình đã được hoàn thành nhờ sự nhiệt tình hảo tâm công đức về vật chất, tinh thần của đông đảo các tầng lớp nhân dân cũng như con em xa quê và các tập thể, cá nhân, doanh nghiệp, công ty đóng trên địa bàn.

Năm 2011 nhân dân địa phương ủng hộ, công đức về kinh phí cũng như hiện vật để tu tạo, nâng cấp ngôi Đình, mở rộng khuôn viên, hành lang, bậc thềm xây thêm bể nước, nhà kho.

Về trang trí nội thất, Đình cũng nhận đựơc nhiều đồ thờ, tiện nghi kính Thánh, cây cảnh do các gia đình, cá nhân, tập thể, dòng họ công đức, cung tiến, giúp cho Đình ngày càng trở nên khang trang, sạch đẹp hơn xứng đáng là trung tâm văn hoá tâm linh của người dân địa phương trên địa bàn xã Thanh Thuỷ.

Hàng năm, lễ hội Cướp Cây bông được diễn ra từ ngày 11 tháng giêng đến 12 tháng Giêng. Dưới sự chỉ đạo của  Đảng uỷ - UBND xã, Ban quản lý và Ban khánh tiết Đình La Phù xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động VHVN trong dịp lễ Hội nhằm thu hút sự tham gia của nhân dân và du khách thập phương.

                                                                                                                                                                                         Phương Thịnh

                                                                                                                                                                                          Nguồn: BQL Đình La Phù